Smaragd (Łatyszenko)
| Pawieł Łatyszenko | |
| Archimandryta (do 1923) | |
 Smaragd (Łatyszenko) w czasie procesu w Warszawie w 1924 | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data urodzenia |
16 stycznia 1885 |
| Data śmierci |
po 1932 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Śluby zakonne |
1911 |
| Prezbiterat |
do 1911 |
| Utrata stanu duchownego |
1923 |
Smaragd, imię świeckie Paweł Antonowicz Łatyszenko, w starszych dokumentach Łatyszenkow[1] (ur. 4 stycznia?/16 stycznia 1885[1], zm. po 1932) – rosyjski duchowny prawosławny.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w rodzinie kapłana prawosławnego, służącego w eparchii wileńskiej i litewskiej. Miał starszego brata Michaiła. Ukończył seminarium duchowne w Wilnie jako najlepszy absolwent w swoim roczniku i został skierowany na dalsze kształcenie w Petersburskiej Akademii Duchownej. Studia zakończył w 1909 z drugą lokatą wśród 47 absolwentów[1]. Po przyjęciu święceń kapłańskich pełnił posługę w guberni wileńskiej. Na początku 1911 r. i udał się do Chełma, gdzie został początkowo etatowym duchownym przy miejscowym domu biskupim, a następnie 17 lutego 1911 r. złożył śluby mnisze na ręce miejscowego biskupa Eulogiusza, przyjmując imię zakonne Smaragd[1]. Jeszcze w tym samym roku został wykładowcą miejscowego seminarium duchownego, gdzie prowadził zajęcia z teologii zasadniczej, moralnej i dogmatycznej. Następnie dzięki wsparciu Eulogiusza został inspektorem seminarium[1].
W czasie I wojny światowej, podczas rosyjskiej okupacji Galicji Wschodniej, przebywał we Lwowie jako bliski współpracownik nadzorującego i rozbudowującego struktury prawosławne w Galicji arcybiskupa Eulogiusza[2]. Gdy Rosjanie musieli wycofać się z Galicji, hieromnich Smaragd powrócił do Chełma i stamtąd w czerwcu 1915 r. ewakuował się do Moskwy razem z innymi wykładowcami i słuchaczami seminarium, konsystorzem eparchialnym i biskupem Anastazym[1]. W Moskwie seminarium znalazło tymczasową siedzibę w monasterze Zaikonospasskim, a hieromnich Smaragd w kwietniu 1916 r. został jego rektorem[1]. W Moskwie duchowny nadal zasiadał w radzie misyjnej eparchii. Planował po zakończeniu wojny i powrocie Chełmszczyzny pod kontrolę rosyjską walczyć z unią, mazepiństwem (tzn. ukraińskim ruchem narodowym), a także „żydostwem i wojującym polskim katolicyzmem”. Także zmiany w Rosji w 1917 r. i upadek caratu nie zmieniły jego konserwatywnych i szowinistycznych poglądów[1].
Jesienią 1918 r., po rewolucji październikowej, po której nastąpiły represje przeciwko Cerkwi, a także wobec utraty państwowego finansowania szkół duchownych Smaragd (Łatyszenko) razem z całym personelem seminarium chełmskiego udał się do Kijowa, na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej[1]. Powrót do Chełma, gdzie władze niepodległej Polski nie godziły się na ponowne otwarcie prawosławnego seminarium duchownego, był niemożliwy. Szkoła wznowiła działalność w Krzemieńcu, a biskup wołyński Dionizy był skłonny powierzyć archimandrycie Smaragdowi obowiązki rektora[1]. Ten jednak w 1920 r. porzucił szkołę i udał się w kierunku Charkowa, mając nadzieję na zdobycie urzędu biskupiego w Rosyjskim Kościele Prawosławnym. Po drodze, na kontrolowanym przez URL Podolu, został aresztowany za agitację antyukraińską. Odzyskał wolność dzięki pomocy ministra wyznań religijnych URL Iwana Ohijenki[1]. Po powrocie do Krzemieńca Smaragd próbował stanąć na czele seminarium, jednak władze polskie, wiedząc o jego wcześniejszej rusyfikatorskiej działalności na Chełmszczyźnie, zablokowały jego kandydaturę. Nie bronił go także biskup Dionizy[1].
Należał do nacjonalistycznie nastawionego duchowieństwa pochodzenia rosyjskiego, które sprzeciwiało się utworzeniu w Polsce autokefalicznego Kościoła prawosławnego[1]. Z tego powodu znalazł się w konflikcie z metropolitą warszawskim Jerzym, który opowiadał się za autokefalią. Archimandryta Smaragd uważał wszelkie próby oderwania się go od Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego za sprzeczne z kanonami Cerkwi i popierał działania biskupów wileńskiego Eleuteriusza i białostockiego Włodzimierza przeciwko działaniom metropolity.
W 1922 r. metropolita Jerzy suspendował archimandrytę Smaragda za nieposłuszeństwo. Archimandryta zignorował tę decyzję i samowolnie udał się do eparchii grodzieńskiej, kierowanej tymczasowo przez biskupa białostockiego Włodzimierza. 12 października 1922 również biskup Włodzimierz został ukarany przez Synod w Warszawie – usunięty z katedry[1]. Wcześniej biskupi sprzeciwiający się autokefalii Cerkwi w Polsce zwrócili się do patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Tichona z prośbą o zgodę na dokonanie chirotonii biskupiej archimandryty Smaragda. Według A. Switicza otrzymali zgodę na wyświęcenie go na biskupa słuckiego, wikariusza eparchii mińskiej. Do chirotonii tej ostatecznie nie doszło[1].
Zdaniem ks. Mariana Bendzy zarówno różnice zdań w sprawie przyszłości Kościoła, jak i poczucie osobistej krzywdy doprowadziły archimandrytę do tego, że postanowił zamordować metropolitę warszawskiego. W ocenie Wołodymyra Borszczewycza o jego działaniach zdecydowały szowinistyczne poglądy, przeświadczenie o tym, że oddzielanie się struktur cerkiewnych w nowo powstałych państwach od Patriarchatu Moskiewskiego jest zdradą prawosławia[1].
W celu dokonania zamachu archimandryta Smaragd zakupił rewolwer i zaczął samodzielnie uczyć się strzelania. 8 stycznia 1923 duchowny towarzyszył swojemu przyjacielowi, biskupowi Włodzimierzowi (Tichonickiemu), do miejsca przymusowego pobytu – monasteru w Dermaniu. Stamtąd udał się do Warszawy, najpewniej już zdecydowany na dokonanie zamachu.
8 lutego 1923 Smaragd (Łatyszenko) odbył z metropolitą Jerzym dwugodzinną rozmowę, w czasie której usiłował przekonać go do rezygnacji ze starań o autokefalię. Gdy jego starania zakończyły się fiaskiem, zawołał To dla ciebie, kacie prawosławia! i trzykrotnie wystrzelił, zabijając metropolitę strzałem w skroń. Za swój czyn został usunięty ze stanu duchownego, przed sądem stawał już jako osoba świecka.
Mimo obrony przez czterech adwokatów, w tym znanego mecenasa Tadeusza Wróblewskiego, domagającego się uznania zbrodni za popełnioną w afekcie, Łatyszenko został 27 września 1924 r. uznany za winnego zabójstwa "osoby urzędowej" i skazany na 12 lat więzienia[3], przy czym na mocy amnestii wyrok został zmniejszony do 8 lat[4].
Łatyszenko nakazał swoim obrońcom by nie wnosili apelacji[5]. W grudniu 1924 r. władze radzieckie zaproponowały wymianę Łatyszenki na aresztowanego miesiąc wcześniej w Leningradzie polskiego księdza Bronisława Ussasa, jednak władze polskie odmówiły[6].
Karę Łatyszenko odbywał w więzieniu mokotowskim, dzieląc celę m.in. z Bogdanem Ronikierem. Karę odbył w całości i wyszedł z więzienia 27 września 1932. Choć przez niemal cały okres pozbawienia wolności nosił sutannę, to jednak mury więzienne opuścił w ubraniu cywilnym zamówionym kilka tygodni wcześniej. Z Warszawy miał się udać do Wilna, skąd miał rzekomo zamiar wyjechać na stałe do klasztoru na Wołyniu (tak oświadczył służbie więziennej)[7]. Jego dalsze losy są nieznane. Niektóre źródła podają, że wyjechał do Czechosłowacji[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q На манівцях російської ортодоксальної ідеології: архімандрит Смарагд (Латишенков) [online], old.cerkva.info [dostęp 2019-06-23].
- ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 652. ISBN 978-83-227-2672-3.
- ↑ Archimandryta Smaragd skazany na 12 lat ciężkiego więzienia [online], Głos Polski : dziennik polityczny, społeczny i literacki. 1924-09-28 R. 7 nr 266 [dostęp 2024-09-24].
- ↑ Ustawa z dnia 6 lipca 1923 r. w przedmiocie amnestji z powodu uznania granic Rzeczypospolitej, art. 5 pkt 1 lit. d [online], Dz.U. 1923 nr 70 poz. 555 [dostęp 2024-09-23].
- ↑ Zabójca metropolity prawosławnego Paweł Łatyszenko prosi o ułaskawienie [online], Ilustrowana Republika. 1926-11-23 R. 2 no 324 s. 3 [dostęp 2024-09-24].
- ↑ Andriy Starodub, Sprawa Smaragda (Łatyszenko): Сzy był zabójca metropolity Warszawskiego Jerzego (Jaroszewskiego) sowieckim agentem? [online], academia.edu [dostęp 2024-09-24].
- ↑ Zabójca metropolity Jerzego opuścił mury więzienia [online], Orędownik Ostrowski: pismo na powiaty Ostrowski i Odolanowski oraz miast Ostrowa, Odolanowa, Sulmierzyc i Raszkowa 1932.09.30 R.81 Nr 79 s. 3 [dostęp 2024-09-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marian Bendza: Droga Kościoła prawosławnego w Polsce do autokefalii. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006. ISBN 978-83-7431-109-0.
- Борщевич В. На манівцях російської ортодоксальної ідеології: архімандрит Смарагд (Латишенков) : [про вбивство архімандритом Смарагдом (Латишенковим) глави Православної церкви в Польщі митрополита Юрія (Ярошевського) у Варшаві 8 лютого 1923 р. // Наукові записки Рівненського державного гуманітарного університету «Актуальні проблеми вітчизняної та всесвітньої історії» : зб. наук. пр. — Рівне, 2008. — Вип. 13. — С. 246—251.
- Стародуб А. В. «Брат застрелил митрополита в моем присутствии». Загадки біографії «родича» архімандрита Смарагда (Латишенка) // Сіверянський літопис. — 2021. — № 2. — С. 92-106.
- Чибисова А. А. Убийство митрополита Георгия (Ярошевского) в контексте событий, связанных с подготовкой к Поместному Собору Польской Православной Церкви // Церковь. Богословие. История. 2021. — № 2. — С. 291—297.
- Starodub A. Sprawa Smaragda (Łatyszenko): Сzy był zabójca metropolity Warszawskiego Jerzego (Jaroszewskiego) sowieckim agentem? Abstracts of VI International Scientific and Practical Conference. Warsaw, Poland (13-15.02.2023). Pp.115-118